فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال سوم شماره 3 (پاییز 1399)

نواحی فرسوده شهری، بنا به سرشت خود با انواع عوارض و مشکلات مواجه هستند، از این رو معضل آنها چند وجهی و چند بعدی است که در هر مورد به شکل خاصی بروز می نماید در طی سالهای اخیر سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری در صدد ارایه راهبردها و راهکارهای نوینی در مواجهه با مسایل و مشکلات بافتهای فرسوده شهری می باشند، افت منزلت اجتماعی و اقتصادی و نابسامانیهای کارکردی و کالبدی این بافتها به همراه افت بسیار شدید کیفیت محیط شهری و ضرورت توجه این مناطق را دو چندان کرده که در همین راستا سیاستها و برنامه های متعددی دستگاه های حاکمیتی و متولی امر برای ارتقای کیفی و ساماندهی این عرصه های شهری به اجرا گذاشته است ولی اجرای ناموفق طرحهای بهسازی و نوسازی شهری باعث ایجاد مشکالت در شهرها شده است. با توجه به اهمیت موضوع شکل گیری و تاثیر نقش کنشگران مدیریت بازآفرینی شهری پایدار در حوزه های سیاست گذاری اجرایی، مدیریت اجرایی، توسعه گری اجرایی و تسهیل گری و تعامل نهادی میتواند بسیار موثر واقع گردد.در پژوهش حاضر به بررسی نقش و تاثیر حاکمیت در مدیریت بازآفرینی بافتهای فرسوده شهرها میپردازیم. در این تحقیق از دوازده مقاله بررسی شده تعداد 8 مقاله علمی پژوهشی انتخاب، شاخصها و متغیرها استخراج گردیده و سپس به دسته های مختلفی که آنها را عامل مینامند تقسیم شده اند،. مساله اساسی تعیین این است که بتوان تعداد زیادی متغیر اصلی را به مجموعه ی کوچکتری از متغیرها با کمترین میزان ریزش اطلاعات تبدیل کرد، عوامل موثر بر نقش حاکمیت در بازآفرینی شهری مورد مطالعه و بررسی و تحلیل قرار گرفت و فرا تحلیل مطالعات انجام گردید برای همین از روش تحلیل عاملی و ابزارهای SPSS جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده گردید، در همین راستا عوامل استخراج شده از مقالات با استفاده از روش دلفی در قالب پرسشنامه توسط تعدادی از متخصصین امتیاز دهی گردید و عوامل استخراج شده با استفاده از ماتریس همبستگی بررسی و دسته بندی گردید و مشاهده گردید عوامل مشارکتی، عوامل ساختاری و عوامل مدیریتی از بیشترین میزان همبستگی برخودار بوده و بالاترین امتیاز را در بین دیگر عوامل دارا میباشند.

سالم به عنوان دین و شریعت بر پایه جهان بینی توحیدی در فضای فکری، رفتاری و کالبدی انسان تاثیرگذار است. محله دارای تاریخچه کهن در نظام شهرسازی ایران و جهان دارد که بهعنوان یک واحد اصلی روابط اجتماعی در شهرهای اسلامی بوده است، اصول شهرسازی اسلامی به زمان و مکان خاصی محدود نمیشود بلکه در زمان و مکان با توجه به ویژگیهای خاص خود تجلی کالبدی مییابد. رشد شهر و شهرنشینی در دهه های اخیر و عدم توجه به انسان در فضای شهری سبب کمرنگ شدن تاثیرگذاری اصل دین اسلام بر روند ساختوساز شهرها گردیده است بنابراین نهضت نوشهرگرایی در جهت رفع مشکالت ناشی از فرسودگی و زوال مراکز شهری و با تاکید بر جایگاه ویژه انسان در فضای شهری به وجود آمد. هدف از این پژوهش مقایسه تطبیقی محله در شهر ایرانی اسلامی و نهضت نوشهرگرایی میباشد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی– تحلیلی است و با استفاده از مشاهدات عمیق میدانی گردآوری گردیده است. نتایج حاکی از آن است: مقایسه ویژگیهای محله با سبک ایرانی اسلامی ارزشهای نهفته و مشترک از بطن این دو مکتب مستخرج میشود که در شکلدهی به محالت پایدار تاثیر به سزایی میگذارد.

فضاهای شهری به مثابه صحنه ای برای رخ داد رویدادهای زندگی هر روزه شهروندان، نقش موثری بر ایجاد و کیفیات این رویدادها دارند. ویژگی های هر فضای شهری بر ادراک و نتیجتا تجربه کاربران آن تاثیر گذاشته، تصویر و معنای منحصر به فردی ایجاد می کنند. از این روی فضاهای شهر می بایست همواره بستر رویدادهای مختلفی باشند که با وقوعشان به فضا معنا ببخشند و موجب درگیری مخاطب با فضا شوند و یک فضا را در اذهان شهروندان با تجربه و خاطرات پیوند دهند . لذا طراحان و برنامه ریزان شهری می بایست با نظر به خلق رویدادها و امکان شکل گیری تجربه و خاطره در فضاهای شهر، طراحی را به سوی خلق مکان های شهری خلاق، امکان گرا، و تجربه پذیر، رهنمون سازند و بستری منعطف، خلاق و سرزنده با امکان رخ داد رویدادهای گوناگون را برای زندگی روزمره مردم در شهر فراهم آورند. یکی از رهیافت های مناسب برای نیل به این هدف، رویکرد مکان سازی خلاق و جلب مشارکت مردمی در این مسیر می باشد. در این نوشتار ابتدا به مطالعه مفاهیم رویداد شهری، مکان سازی و ادبیات مکان سازی خلاق پرداخته می شود و پس از تعریف لغوی و معنایی واژه های مکان سازی و خلاقیت، دیدگاه اندیشمندان و محققان، عناصر اصلی مکان سازی خلاق شناسایی و اصول موجود در منابع بررسی میشود. دیدگاه نظریه پردازان مکان سازی خلاق بررسی شده و اصول اصلی استخراج میشوند. پس از آن نمونه های موردی به منظور بست مفاهیم و مطالعات مبانی نظری تحلیل میشوند.

با قبول شهر به عنوان موجودی زنده، دیگر نمیتوان تنها به ابعاد ظاهری آن نگریست. منظر شهر به عنوان مجموعه ای از عناصر طبیعی و مصنوع اعم از کالبد و فضاهای شهری، انسان ها، رفتارها، فعالیت های آنها به عنوان نخستین جلوه از شهر، آینه تمام نمای ویژگی های تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی شهر است. هدف این نوشته شناسایی ارتباط مولفه های موثر بر منظر شهری، با هدف ارتقاء کیفیت محیطی محله گوهردشت کرج میباشد. از اینرو پس از طبقه بندی مبانی نظری برای آزمون فرضیات و ارایه چارچوب طراحی شهری، خیابان اصلی محله گوهردشت مورد واکاوی قرار گرفت. برای بررسی، فرضیات پرسشنامه ای توسط 383 نفر از اهالی محله گوهردشت تکمیل و داده های حاصل از روش همبستگی میان متغیرهای اصلی پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفت. در این پژوهش سطح اطمینان 95 درصد و آلفای کرونباخ 0/745 تحلیل شد و بر اساس آن میزان همبستگی میان مدت اقامت و مطلوبیت برای 0/7 استخراج شده است. از اینرو اثبات شد با افزایش طول مدت اقامت اهالی گوهردشت میزان احساس رضایتمندی در ایشان افزایش پیدا میکند، اما در خصوص مدت اقامت و مولفه های عملکردی، این رابطه برقرار نیست. میزان همبستگی میان مولفه های معنایی و مدت اقامت نیز موید این مورد است که با افزایش مدت اقامت میزان معیارهایی چون هویت، تعلق و خوانایی افزایش پیدا میکند.

در این پژوهش هدف تحلیل و ارزیابی کیفیت خدمات شهری در مناطق شهری کلان شهر اهواز میباشد. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و ازنظر روش، ترکیبی از روش های توصیفی-تحلیلی است و در گردآوری داده ها از شیوهی کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. برای سنجش کیفیت خدمات شهری از ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. تعیین حجم نمونه آماری آن با استفاده از روش کوکران 350 نفر و روش نمونه گیری با استفاده از روش تصادفی ساده بدون جایگزینی انجام شد. سپس برای تجزیه وتحلیل داده ها از ابزار آماری SPSS و ترسیم نمودار از نرم افزار EXCEL استفاده گردیده است. نتایج نشان داده که در منطقه 1 ،شاخصهای فرهنگی-ورزشی و تاسیسات و تجهیزات در اولویت بیشتری برای بسترسازی قرار دارند. در منطقه 2 ،خدمات بهداشتی-درمانی، آموزشی و حملونقل در وضعیت مناسبی قرار دارند و شاخصهایی چون پارک و فضای سبز و تاسیسات و تجهیزات در این منطقه از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند. در منطقه 3،شاخص مسکونی و آموزشی وضعیت مناسبتری نسبت به شاخصهای دارند. در منطقه 4 ،مولفه های تجاری و مسکونی نسبت به دیگر مولفه های خدمات شهری وضعیت بهتری دارند. در منطقه 6 ،وضعیت حمل ونقل و تا حدودی فرهنگی-ورزشی در سطح مناسبی قرار دارند. در منطقه 7 ،وضعیت شاخصهای خدمات شهری نامناسب میباشد و در بررسی شاخصها در منطقه 8 ،نشان میدهد که شاخص مسکونی و حمل ونقل وضعیت مناسبتری نسبت به دیگر شاخصها دارند.

هدف مقاله، بررسی و شناسایی مولفه های موثر بر شکل گیری پاتوق شهری در اقلیم سرد و کوهستانی شهر اردبیل است. راهکارهای طراحی پاتوق شهری و نیاز به اماکنی از این دست، در نگاه اول شاید جزو ضروریات زندگی نباشد، اما با بررسی بیشتر در استان اردبیل و میزان اختلالات روانی افراد در فصول سرد، اهمیت تعاملات اجتماعی و روابط بین افراد، نیاز به طراحی اماکن عمومی رایگان و متناسب با نیازهای مردم، جهت سرگرمی و گذران اوقات افراد را ضرورت می بخشد. شهر اردبیل دارای اقلیم سرد است و از سوی دیگر نیز به دلیل داشتن هویتهای فرهنگی در مدنیت شیعه، دارای پتانسیل های بالقوه ای است که در تمامی فصول بتواند میزبان گردشگرانی باشد که به هر دلیلی خواهان اقامت در این شهر هستند. لذا ضرورت توجه به معرفی نمادهای فرهنگی و بازآفرینی فرهنگی امری مشهود است. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی با تکیه بر پیمایش محیط با رویکرد اکتشافی است. با توجه به حاکم بودن هوای سرد در منطقه، پیمایش محیط با رویکرد کشف حقایق در محیط های باز شهر اردبیل از جمله: پارک ها و مناطق تفریحی باز (بدون سقف)، از قسمتهای مهم انجام این تحقیق است که نگارنده با انجام مشاهدات میدانی در پی کشف آنهاست. یافته های تحقیق نشان میدهد که عوامل موثر بر شکلگ یری پاتوق شهری موثر در اقلیم سرد و کوهستانی اردبیل شامل بعد اجتماعی، فرهنگی، اقلیمی و اقتصادی است که نقش اقلیم نسبتا از وزن بالاتری برخوردار است. بر اساس این یافته ها تحلیل عاملهای موثر بر شکلگیری پاتوقها در قالب جدول تحلیل SWOT ارایه گردید که منتج به ارایه راهبردهای تهاجمی، اقتضایی، انظباقی و تدافعی گردید. رعایت این موارد در پیدایش یک پاتوق شهری عالوه بر اینکه میتواند عامل جذب افراد به تعاملات اجتماعی گردد، میتواند در معرفی و بازآفرینی فرهنگی شهری نیز با رعایت نکات فرهنگی، اقلیمی و بومی کارساز باشد.

با آغاز قرن بیست و یکم، همزمان با توسعه چشمگیر فناوری اطلاعات در فرآیند دستیابی به توسعه شهرها از یکسو و نیاز مدیریت شهری به ایده های نو در اداره شهرها از سوی دیگر، جایگاه شهروندان در شهرها بیشازپیش ارتقا یافته است، پس ضرورت خدماترسانی اصولی به همه شهروندان، همراه با پیادهسازی عینی مفهوم عدالت شهری بیش از گذشته آشکار میشود. در پژوهش حاضر که بر اساس ماهیت بنیادی و روش آن توصیفی- تحلیلی میباشد؛ در پاسخ به پرسش پژوهش "استفاده از فناوری اطلاعات چه اثراتی بر انواع عدالت شهری دارد؟"، ابتدا معیارهای مرتبط با انواع عدالت در شهرسازی(عدالت فضایی، عدالت اجتماعی و عدالت توزیعی) به روش کتابخانه ای گردآوری و سپس اثرات استفاده از فناوری اطلاعات متناسب با معیارها دستهبندیشده است. نتایج برآمده از پژوهش نیز نشان میدهد که بین عدالت شهری و فناوری اطلاعات ارتباطی دوسویه وجود دارد و شهر خواهان عدالت نیز میتواند از فناوری اطلاعات در تمامی ابعاد ماهوی شهر نظیر: کالبدی، اقتصادی، کاربری و فعالیت، منظر شهری، حرکت و دسترسی و فضای عمومی بهره گیرد و البته الزم به ذکر است که با ایجاد چنین ارتباطی، مفهوم "حقشهر" لفور به روی کار میآید و شهر جایگاه خود را به عنوان یک ساختار اجتماعی باز مییابد.